Justinijan, ipak, rođen u Srbiji
Danas je pouzdano utvrđeno da su sa ovdašnjeg tla potekla dvojica najznačajnijih vladara vizantijskog sveta – Konstantin Veliki i Justinijan Prvi.
Možda bi za srpsku javnost vest o velikoj arheološkoj izložbi „Vizantija - raskoš i svakodnevica“, koja se ovih dana može videti u nemačkom Državnom muzeju u Bonu, bila tek daleki eho jednog ambicioznog projekta, da upravo ovaj poduhvat ne baca naročito svetlo na vizantijsko nasleđe ovdašnjeg tla. Među približno 600 izloženih predmeta iz vizantijskih metropola i crkvenih središta kakvi su Carigrad, Ravena, Monemvasija, Solun, manastir Svete Katarine na Sinaju i Efes, nalazi se gotovo 70 artefakata sa lokaliteta Caričin grad kod Lebana, pohranjenih u Narodnom muzeju u Leskovcu, i sa raznih vizantijskih nalazišta na tlu bivše Jugoslavije, koji se čuvaju u Narodnom muzeju u Beogradu. Štaviše, raskošni katalog bonske izložbe započinje reprodukcijom bronzane glave imperatora Konstantina Velikog iz Narodnog muzeja u Beogradu, dok je naučno doskora sporan Caričin grad, kome je tek poneki stručnjak priznavao status mitske Justinijane Prime, rodnog mesta Justinijana Prvog, uzet kao primer idealne ranovizantijske metropole iz 6. veka.
Šta je to što je uticalo na promenu stava kada je reč o ovom važnom lokalitetu, ali i kakvim sve arheološkim potencijalima raspolažemo, za NIN objašnjava dr Vujadin Ivanišević, naučni savetnik u Arheološkom institutu SANU, rukovodilac iskopavanja na Caričinom gradu i odnedavno prvi čovek arheološke komisije Koridora 10.
Prvi put vidimo da se naziv Justinijana Prima pojavljuje bez upitnika. Znači li to da je posle višegodišnjeg spora sa makedonskim Skupijem (Skoplje), ali i drugim predlaganim lokacijama ovog legendarnog naselja, međunarodna naučna javnost prihvatila da je Caričin grad rodno mesto Justinijana Prvog?
Većina svetskih naučnika prihvatila je identifikaciju Caričinog grada sa Justinijanom Primom na osnovu rezultata do kojih je došla u prvom redu srpska arheologija istražujući ovaj lokalitet čitav vek. Pored domaćih vizantologa, na Caričinom gradu je radilo i mnogo stranih stručnjaka, u prvom redu Francuza. Da je reč o Justinijani Primi složili su se takvi autoriteti kakvi su Vladimir Petković, Đorđe Mano-Zisi, Vladislav Popović, Vladimir Kondić, Noel Dival, Žan-Mišel Spizer i Bernar Bavan. Dodao bih da se identifikacija Justinijane Prime sa Skupijem (Skoplje) ili nekim susednim utvrđenjem teško može prihvatiti, budući da ova oblast pripada provinciji Dardaniji, a Justinijana Prima se nedvosmisleno nalazi, prema istorijskim izvorima, u Sredozemnoj Dakiji, što je prostor današnje južne Srbije, kako to tvrdi Justinijanov istoričar i savremenik Prokopije iz Cezareje.
Imamo li još arheoloških lokaliteta u Srbiji koji su sporni u smislu pouzdane identifikacije?
Veliki naučni problem predstavljao je Gamzigrad koji je akademik Dragoslav Srejović na osnovu istorijskih izvora povezao sa carem Galerijem i identifikovao sa Romulijanom. Ova njegova teza je dugo osporavana u naučnoj literaturi, ali je otkrićem napisa FELIX ROMULIANA 1984. godine, isklesanog na fragmentu arhivolta, enigma razrešena.
Šta je to što Caričin grad čini idealnim ranovizantijskim naseljem prema oceni autora bonske izložbe?
Podizanje grada ex nihilo - ni iz čega – predstavljalo je veliki graditeljski poduhvat. To deluje, što primećuju i autori izložbe, kao da je reč o gradu prenetom direktno sa skica na teren. Ilustracije radi, pomenimo sistem snabdevanja vodom. Za podizanje ove značajne aglomeracije izgrađen je vodovod dugačak 20 kilometara, sazidana je cisterna 40 x 40 metara, podignut vodotoranj radi snabdevanja viših delova grada, iskopana cisterna za kišnicu i sagrađeni brana i veštačko jezero. Ceo grad je imao za to vreme najsavremeniju vodovodnu mrežu i kanalizaciju. To je samo deo infrastrukture, a prava slika o ovom idealnom gradu se dobija tek kad se sagledaju sve njegove građevine - arhiepiskopska bazilika, krstionica za odrasle i dvor na Akropolju, osam crkava, brojne javne građevine, široke ulice sa tremovima, javna kupatila, prodavnice, radionice i privatne kuće. Caričin grad predstavlja jedinstven skup prestoničkih arhitektonskih zamisli svoje epohe, koje su, što treba naglasiti, realizovali lokalni preduzimači i provincijski majstori u balkanskoj unutrašnjosti.
Šta je po vašem mišljenju najvažnije otkriće na lokalitetu Caričin grad?
Caričin grad je u suštini veliko otkriće sam po sebi. A pravi biser Caričinog grada čini veliki mozaik u crkvi sa transeptom koji i posle 60 godina od otkrivanja nije konzerviran, pa je samim tim nedostupan javnosti. Ovde treba pomenuti kapitele i drugu kamenu plastiku koja čeka konzervaciju i prezentaciju.
Bilo je mnogo medijske buke o turističkim potencijalima naših arheoloških lokaliteta, a pogotovo onih na takozvanoj trasi rimskih imperatora, koja uključuje i Caričin grad. Koliko je u sadašnjim okolnostima realno razmišljanje o komercijalnoj iskoristivosti svih tih nalazišta?
Komercijalizacija kulturne baštine je, prema mom mišljenju, još daleko, a u prvom redu zbog ekonomskog stanja u zemlji. Poznato je da je najveći konzument kulture srednja klasa koja u Srbiji čini mali deo populacije. Drugi problem je prezentacija koja je često nepotpuna – nedostaju čuvari, obrazovani vodiči, odgovarajući smeštaj u blizini lokaliteta... Istina, ima i pozitivnih primera kao što su Lepenski vir, Sirmijum, Viminacijum, Gamzigrad i Medijana.
Odnedavno ste postavljeni za rukovodioca arheološke komisije Koridora 10 sa zadatkom da organizujete sveobuhvatna, timska istraživanja velikog područja. Reč je o regiji koja predstavlja potencijalnu riznicu izuzetnih nalaza. Koje vreme i kolika sredstva su potrebni da se Koridor 10 ispita i šta će se dogoditi ako tamo naiđete na nešto značajno?
Koridor 10 se prostire od Niša ka bugarskoj granici i od Leskovca ka makedonskoj granici. Republički zavod za zaštitu spomenika kulture u Beogradu sa Marinom Brmbolićem na čelu, pripremio je elaborate na osnovu kojih će se sprovesti istraživanja. Zadatak Komisije je da pomogne u ostvarivanju programa zaštitnih istraživanja i da sagleda obim posla kako ne bi došlo do zastoja u realizaciji radova. U tom cilju će investitoru biti predočeno da na pojedinim lokalitetima treba planirati duža istraživanja kako bi postupak bio sproveden na adekvatan način. Komisija ima zadatak da zaštiti, konzervira i prezentira sve nalaze do kojih bude došla. Sigurni smo da će ova istraživanja u znatnoj meri obogatiti naša saznanja i muzejske zbirke.
Prvo predstavljanje u inostranstvu
Bonska izložba je značajna za Caričin grad i po tome što predstavlja prvu prezentaciju predmeta sa ovog lokaliteta u inostranstvu. Tako će publika do 13. juna moći da vidi niz zanimljivosti pronađenih u rodnom mestu imperatora Justinijana – dragoceni fragment reprezentativnog oficirskog šlema tipa Baldenhajm, poklopac vanredno retke kutije za lekove sa predstavom Hrista koji isceljuje krvotočivu ženu, dekorativnu plastiku, alatke, ukrasne kopče, ali i trodimenzionalni animirani film sa idealnom rekonstrukcijom čitavog kompleksa Justinijane Prime.
Tamara Ognjević
IZVOR: http://www.nin.co.rs/pages/article.php?id=52754
